مقررات جدید (EU2023/1230) که در در تاریخ 29 ژوئن در مجله رسمی اتحادیه اروپا به چاپ رسیده است، از 20 ژانویه 2027 به طور کامل جایگزین دستورالعمل فعلی 2006/42/EC (دستورالعمل ماشین آلات) خواهد شد و تولیدکنندگان فناوری سه سال زمان خواهند داشت تا با الزامات جدید انطباق پیدا کنند.

روند قانونی تصویب این مقررات بسیار طولانی و بحث برانگیز بود، زیرا هرچند تمامی کشورها بر استفاده از فناوری‌های نوظهور، نیاز به ساده سازی و واضح‌تر کردن مفاد خاصی از مقررات اذعان داشتند، اما نتیجه رضایت­بخش نبود.

هرچند در این مقررات به موضوعات کلیدی و حساسی مانند فناوری‌های دیجیتال، هوش مصنوعی، دیجیتال‌سازی و کاربرد امنیت سایبری در ماشین‌آلات پرداخته شده است اما جنبه‌های کلیدی و حساسیت‌ برانگیز پیشین مانند تعریف ماشین آلات و ماشین آلات نیمه تمام، همچنان مغفول مانده اند.

در طول فرآیند تصویب، شاهد بروز اختلاف نظر میان کشورهای مختلف بودیم. برای مثال برخی از کشورها از جمله فرانسه حامی وجود یک فهرست گسترده از ماشین آلات مضر و پر خطر و نیاز به اخذ تائیده توسط یک سازمان اطلاع رسانی بودند اما سایر کشورها، از جمله ایتالیا و آلمان با این پیشنهاد مخالف بودند. با توجه به قرار گرفتن ماشین آلاتی مانند پالت سازها، دیپالتایزرها (Depalletizer) و راه‌کارهای مربوط به انتهای لاین تولید در فهرست دستگاه‌های مضر، نتیجه این تصمیم‌گیری پیامدهای مستقیمی برای صنعت ماشین آلات سرامیکی و خام رس سنگین داشت.

در پاسخ به وضع مقررات جدید ACIMAC (انجمن تولیدکنندگان ماشین آلات و تجهیزات سرامیکی ایتالیا) با همکاری Confindustria Rome و به نمایندگی Delegation در اتحادیه اروپا در بروکسل، سعی کرد مقامات اروپایی و نمایندگان پارلمان اروپا را از غیرعملی بودن این اقدامات آگاه سازد.

تلاش‌های این انجمن کمک شایان توجهی به اصلاح پیشنهاد اولیه منتشر شده توسط کمیسیون اتحتدیه اروپا در 21 آوریل 2021 کرد.

تغییرات جدید

همانطور که اشاره شد مقررات جدید علاوه بر پرداختن به موارد متعدد جدید، بخشی از موضوعات حیاتی پیشین را نیز در بر می‌گیرد و امید است که در راهنمای آتی اتحادیه اروپا درباره برخی از موارد روشن‌سازی بیشتری صورت گیرد.

این مقررات از طریق نظام قانونی مقررات اتحادیه اروپا تهیه شده است. به عبارت دیگر یک دستورالعمل اولیه (قوانین اتحادیه اروپا که برای اجرائی شدن باید به تصویب تک تک کشورهای عضو برسند) به مقررات لازم‌الاجرا تبدیل شده است (در این حالت دیگر نیازی به تصویب در کشورها نیست و قوانین اتحادیه اروپا مستقیما در تمامی کشورهای عضو قابل اجرا هستند).

فرآیند فوق، یعنی تبدیل دستورالعمل به مقررات، متضمن اجرای هماهنگ‌تر در سرتاسر اتحادیه اروپا است و علاوه بر آن مانع از تاخیر ناشی از سرعت کم تصویب در تک تک کشورهای عضو (از جمله ایتالیا) شده و اطمینان حقوقی بیشتری را نیز ایجاد می‌کند.

لازم به ذکر است که بنا به اعلام مکرر کمیسیون اروپا، پذیرش داوطلبانه مقررات پیش از تاریخ مذکور مجاز نیست و تولیدکنندگان حتی درصورت رعایت الزامات فنی جدید نیز نمی‌توانند قبل از ژانویه 2027 برای محصولات خود اعلامیه‌های حاکی از انطباق EC با مقررات 2023/1230 را صادر کنند.

با این وجود پایبندی داوطلبانه تولیدکنندگان به الزامات فنی جدید و بر مبنای قرارداد منعقد شده بین طرفین بی اشکال است.

علاوه بر این تولیدکنندگان بایستی مسائل مربوط به تحویل محصولات اواخر سال 2026 و اوایل سال 2027 را به خوبی مدیریت کنند. زیرا مقررات جدید 2023/1230 از 20 ژانویه 2027 برای تمامی ماشین‌آلات عرضه شده در بازار اعمال می‌شود و پس از آن لازم الاجرا است. نصب تقریبا همیشگی ماشین‌آلات توسط سازنده، در صنایع سرامیک یکی از موضوعات مهم و جدایی ناپذیر از فرآیند تولید در محل است.

مهم‌ترین بخش‌های مقررات جدید و وجه تمایز بین “مواد قانونی” (مواد 1 تا 54) و “الزامات اساسی ایمنی” (ضمیمه III جدید) در ادامه آورده شده است:

تعریف ماشین‌آلات نیمه تکمیل

متاسفانه تعاریف اصلی مربوط به ماشین‌آلات و ماشین‌آلات نیمه تکمیل در هر دو متن تغییر بدون تغییر و مبهم باقی مانده اند.

تنها توضیحی که در تعریف ماشین‌آلات آورده شده است “عدم وجود آپلود نرم‌افزار مربوط به برنامه‌های خاص پیش‌بینی شده توسط سازنده” است. این موضوع در پاسخ به استفاده روزافزون از نرم‌افزارها به عنوان یکی از اجزای ایمنی در ماشین‌آلات در متن گنجانده شده است.

هرچند در تعریف جدید ماشین‌آلات نیمه تکمیل به برخی از جنبه‌های حیاتی دستورالعمل پرداخته شده است (مانند حذف کلمه “تقریبا” که باعث ایجاد ابهام در عبارت “در مجموعه‌ای که تقریبا یک دستگاه در نظر گرفته می‌شود” می‌شد، اما مشکل همچنان حل نشده باقی مانده و وجه تمایز بین ماشین‌آلات و ماشین‌آلات نیمه تکمیل همچنان به خوبی مشخص نیست.

تعریف مفهوم “اصلاحات اساسی” در ماشین‌آلات

موضوع اصلاح ماشین‌آلات و تعهد احتمالی به داشتن نشان CE همواره موضوع بحث‌های زیادی بوده است. این موضوع ابتدائا از طریق قوانین مصوب در تک تک کشورهای عضو مورد بررسی قرار گرفت. از این رو دستورالعمل 2006/42/EC به خودی خود به این موضوع نمی‌پردازد و نسخه‌های مختلف راهنماهای کاربری ماشین‌آلات سعی کرده‌اند تا جنبه‌های مختلف این موضوع را روشن کنند.

در مقررات جدید این موضوع با شفافیت بیشتری مورد بررسی قرار گرفته و محصولاتی که تحت “تغییرات اساسی” و یا به عبارت دیگر تغییر و اصلاح پرداخته شده است:

_تغییری که پس از عرضه ماشین‌آلات یا محصولات مرتبط به بازار و شروع به استفاده از آن‌ها به صورت فیزیکی یا دیجیتال انجام شده باشد

_تغییری که توسط سازنده پیش‌بینی یا برنامه‌ریزی نشده باشد

_تغییری که باعث ایجاد خطرات جدید یا افزایش خطرات موجود شود و روی ایمنی ماشین‌آلات یا محصولات ایمنی تاثیر بگذارد. به صورتی که نیاز به استفاده از وسایل حفاظتی جدید در دستگاه یا محصولات مرتبط، اصلاح سیستم ایمنی و یا اتخاد تدابیر حفاظتی اضافی برای اطمینان از پایداری و استحکام مکانیکی دستگاه یا ماشین‌آلات مرتبط وجود داشه باشد.

این موضوع اهمیت زیادی در صنعت سرامیک دارد. تولیدکنندگان حتی سال‌ها پس از نصب اولیه تجهیزات، هر سال درخواست‌های متعددی برای بهبود یا گسترش عملکرد دستگاه‌ها و یا سایر انواع اصلاحات دریافت می‌کنند. برخی از تولیدکنندگان علاوه بر دستگاه‌های تولیدی خود، تجهیزات سایر تولیدکنندگان را نیز به روز رسانی یا اصلاح می‌کنند و این موضوع را به یکی از حوزه‌های مهم کسب و کار خود تبدیل کرده‌اند. با این حال مقررات جدید تولیدکنندگان را موظف می‌کند تا با ماشین‌آلات ارتقا داده شده مانند محصولات جدید رفتار کرده و استانداردهای فنی لازم‌الاجر را در مورد آن‌ها نیز پیاده کنند.

مشخصات واردکننده و توزیع کننده

مقررات جدید ماشین‌آلات مشخصات واردکننده و توزیع‌کننده (ماده 3) را مطابق با چارچوب قانونی جدید، معرفی و تعهدات ایشان را مشخص کرده است.

واردکننده فردی است که محصول معینی را در محدوده مقررات کشور ثالث وارد بازار اتحادیه اروپا می‌کند.

تعهدات متعدد واردکننده در ماده 13 و 14 مشخص شده اند. از جمله این تعهدات می‌توان به کسب اطمینان  از عرضه ماشین‌آلات منطبق با قوانین و محصولات مرتبط و همچنین انجام ارزیابی‌های انطباقی مناسب توسط سازنده (ماده 25) و تنظیم مستندات فنی (ضمیمه IV قسمت A) و داشتن نشان CE در تمامی محصولات و ماشین‌آلات اشاره کرد.

مشاهدات: مقررات EU 2019/1020 که در ژوئیه 2021 در خصوص نظارت بر بازار و انطباق محصولات اجرائی شد، طیف گسترده‌ای از مقررات شامل دستورالعمل ماشین‌آلات را در بر می‌گیرد و پیشتر مشخصات و تعهدات مربوط را مشخص کرده بود. به عبارت دیگر این مقررات صرفا تکرار قوانینی هستند که پیشتر نیز لازم‌الاجرا بوده‌اند و تولیدکننده و توزیع‌کنندگان اروپائی می‌بایست هنگام وارادت محصولات از خارج از اتحادیه اروپا (خاور دور، تایوان و غیره) در نظر داشته باشند.

اجزای امنیتی: نرم‌افزار

در مقررات جدید ماشین‌آلات، “اجزای ایمنی” علاوه بر دستگاه‌های فیزیکی، سیستم‌های دیجیتال را نیز در بر می‌گیرد و این مقررات اولین مقررات در نوع خود است که قابلیت اعمال برای محصولات نامشهود را دارد. در نتیجه نرم‌افزارهای مرتبط با وظایف ایمنی که به طور جداگانه به بازار عرضه می‌شوند نیز باید دارای علامت CE و همراه با نشان انطباق با قوانین اتحادیه اروپا و در صورت لزوم دستورالعمل استفاده باشند.

مستندات فنی:

در نهایت در ماده 10 آئین نامه امکان ارائه دستورالعمل استفاده در قالب دیجیتال ارائه شده است و سازنده باید:

نحوه دسترسی به دستورالعمل‌های دیجیتال را روی ماشین‌آلات، بسته‌بندی و یا اسناد همراه مشخص کند.

دستورالعمل‌ها در قالبی ارائه شده باشند که امکان دانلود و چاپ و ذخیره سازی در یک دستگاه الکترونیک برای کاربر وجود داشته باشد (این الزام در مواردی که دستورالعمل‌های استفاده در نرم‌افزار ماشین‌آلات یا محصول مرتبط تعبیه نشده لازم الاجرا است).

در طول عمر مورد انتظار ماشین و حداقل تا ده سال پس از عرضه به بازار امکان دسترسی انلاین به دستورالعمل را فراهم آورد.

در صورت درخواست کاربر در زمان خرید، در عرض یک ماه، در قالب کاغذی و به رایگان در اختیار خریدار قرار بگیرد.

الزامات ضروری بهداشت و ایمنی (EHSR)

الزامات بهداشتی و ایمنی (EHSR) ضروری و متعدد، خصوصا در رابطه با رسیدگی به مخاطرات خاص ماشین‌آلات مرتبط با فناوری‌های دیجیتال جدید، نیز به قوانین اضافه و یا اصلاح شده اند (ضمیمه III).

به طور خاص موارد زیر از جمله این اصلاحات هستند:

1.1.2 اصول یکپارچه سازی ایمنی اصلاح شده است تا کاربران بتوانند عملکردهای ایمنی ماشین‌ها را تأیید کنند.

1.1.6 ارگونومی

1.2.1 سیستم های کنترل

1.3.7 خطرات مربوط به قطعات متحرک

1.6.2 دسترسی به موقعیت های عملیاتی و نقاط خدمات

2.2.1.1 دستورالعمل استفاده در ارتباط با ارتعاشات

3.2.2 روی صندلی

3.5.1 در باتری (نیاز جدید برای باتری های با شارژ خودکار برای ماشین‌آلات متحرک)

3.6.3.3 ماشین‌آلات متحرک مستقل یا محصولات مرتبط

موارد زیر نیز از الزامات مطرح شده هستند:

1.1.9 در مورد محافظت در برابر فساد

3.2.4 در مورد عملکرد نظارتی

3.5.4 در مورد خطر تماس با خطوط برق بالاسری دارای جریان.

هوش مصنوعی و امنیت سایبری

مقررات جدید ماشین‌آلات در سیستم‌هایی که از فناوری‌های هوش مصنوعی برای ایمنی استفاده می‌کنند اعمال می‌شود. در حقیقت ارزیابی ریسک بایستی تکامل رفتار ماشین‌آلاتی که برای کار در سطوح مختلفی از استقلال طراحی شده اند را نیز در بربگیرد.

امنیت فناوری اطلاعات موضوعی است که نمی‌توان با توجه به صراحت الزامات ضروری بهداشت و ایمنی جدید درباره محافظت از سیستم‌های فناوری اطلاعات در برابر فساد، از آن غافل شد. امکان حمله به تمام دستگاه‌های متصل به شبکه داده‌ها وجود دارد. چنین اتفاقاتی پیش­تر رخ داده و در آینده نیز تکرار خواهد شد. از این رو مطابق با مقررات جدید طراحی مدارهای کنترل ایمنی باید به‌گونه‌ای باشد که مانع از حملات مخرب به دستگاه شده و در عین حال رفتار صحیح دستگاه را تضمین کند. ماشین‌آلات باید بتوانند شواهد مربوط به مداخله مشروع یا نامشروع در اجزای سخت‌افزاری را جمع‌آوری کنند. الزامات مشابهی نیز در مورد نرم‌افزارها وجود دارد.

الزامات ایمنی و قابلیت اطمینان سیستم‌های کنترلی (EHSR 1.2.1) به گونه‌ای اصلاح شده اند که بتوانند “در صورت اقتضای شرایط در برابر استرس‌های عملیاتی موردنظر و تاثیرات خارجی خواسته یا ناخواسته از جمله تلاش‌های مخرب قابل پیش‌بینی از سوی اشخاص ثالث که منجر به وضعیت خطرناک می‌شوند، مقاومت کنند”.

تعامل انسان و ماشین

تمامی سیستم‌های کنترلی ماشین‌آلات که دارای منطق یا رفتار خود تکامل یابنده جزئی یا کلی هستند و در تمامی سطوح استقلال کاری، ملزم به برآورده کردن الزامات طراحی و تولید هستند. به این منظور بسیاری از EHSRهای مربوط به ارگونومی (1.1.6) نیز بهبود یافته و اصلاح شده اند.

برخی از این اصلاحات، مانند موارد مربوط به خطرات قطعات متحرک (EHSR 1.3.7) با توجه به تعامل بین ماشین و انسان طراحی شده اند. در این بند تصریح شده است: “ممانعت از خطرات منجر به موقعیت‌های خطرناک و استرس روانی ناشی از تعامل انسان و ماشین‌آلات باید با همزیستی انسان و ماشین، در یک فضای مشترک و بدون همکاری مستقیم و تعامل بین ماشین و انسان سازگار شود”.

در واقع وقتی انسان و ماشین ناچار به فعالیت در یک فضای مشترک هستند، مانند موارد کاربرد ربات‌های همکار (cobots) دیگر روش‌های سنتی محافظت از اپراتور و تفکیک مناطق پرخطر قابلیت کاربرد چندانی ندارند. علاوه بر این استرس روانی ناشی از موارد کاری نیز از جمبه موضوعاتی است که باید در نظر گرفته شود.

در مقررات جدید الزامات مربوط به دسترسی به موقعیت‌های عملیاتی و نقاط سرویس‌دهی (EHSR 1.6.2) اصلاح و تصریح شده که “مکان های دسترسی در ماشین‌آلاتی که برای بهره‌برداری، تنظیم، نگهداری یا تمیز کردن نیاز به ورود افراد وجود دارد، باید دارای ابعاد مناسب برای ورود و همچنین استفاده از تجهیزات نجات باشند”.

نتیجه گیری

مقررات جدید به بسیاری از اهداف از پیش تعیین شده مانند فناوری‌های دیجیتال نوآورانه، کاهش ریسک‌های پیش­رو و نگرانی‌های پیرامون امنیت سایبری، ترویج نوآوری، دیجیتال سازی و تغییرات اساسی در مواردی که برای سال‌ها حل نشده باقی مانده بودند پرداخته است.

اجرائی شدن این مقررات تاثیر قابل توجهی بر شرکت‌های فعال در بخش فناوری سرامیک خواهد داشت و با توجه به اتصال تمامی ماشین‌آلات و خطوط تولید به یکدیگر جهت مدیریت داده‌های تولید، تمام دستگاه‌ها ملزم به رعایت قوانین جدید هستند تا از وقوع خطرات ناشی از نقص سیستم امنیت سایبری جلوگیری شود.

این موضوع چالش‌های زیادی برای شرکت‌های کوچک و متوسط به همراه خواهد داشت زیرا مستلزم اتخاد راه‌حل‌های تکنولوژیکی نسبتا جدید است و علاوه بر آن همواره کارشناسان و مشاورینی وجود دارند که گاها راه‌حل‌های بسیار گران قیمتی که هنوز در انطباق با مقررات ناکام بوده اند را به شرکت‌ها پیشنهاد می‌کنند.

از این رو ACIMAC بر آن است تا برای حمایت از صنعت سرامیک در طول این فرآیند و با همکاری SBS تدوین دستورالعمل‌های کاربردی برای بخش‌های مختلف و دوره‌های آموزشی فنی و نظارتی مرتبط با مقررات جدید را عملی کند.