در واقع سوال این است که کدام یک از شرکت‌ها مجاز به ارائه خدمات فورواردری هستند؟ مطلب ذیل به قلم جناب آقای مهندس سروش خوشدل - مدیرعامل گروه حمل و نقل بین المللی مهر در خصوص نکات قابل توجه و مسایل قانونی درصنعت حمل و نقل  می باشد.

رمز موفقیت کشورهای توسعه‌یافته، “قانون‌گذاری” بر مبنای واقعیت‌ها و در راستای منافع ملی است که از طرفی، “قانون‌پذیری” از سوی آحاد جامعه محسوب می‌شود. چنانچه این فرهنگ در کشورهای درحال‌توسعه هم وجود داشته باشد، مطمئنا مسیر رسیدن به اهداف شخصی و منافع ملی آسان‌تر خواهد شد که قطعا در یک جامعه سالم، به دور از هم نیستند. 

صنعت حمل‌ونقل بین‌المللی، به عنوان یکی از ارکان اصلی تجارت خارجی هر کشور و یکی از شاخص‌های مهم تولید ناخالص ملی، از این امر مستثنا نیست و نیازمند قانون‌گذاری و قانون‌پذیری براساس منافع متقابل دولت و دست‌اندرکاران این صنعت است. 

به‌رغم موقعیت جغرافیایی بی‌نظیر ایران در حوزه عبور خارجی (ترانزیت)، متاسفانه شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی ایرانی تا امروز نتوانسته‌اند از این پتانسیل بالقوه استفاده مناسب نمایند. این عدم موفقیت را می‌توان از دو دیدگاه مورد بررسی قرار داد.

1-قوانین و مقررات خلق‌الساعه ملی که در بسیاری از مواقع برخلاف چشم‌انداز توسعه کشور عمل می‌کند و در مسیر تسهیل ترانزیت نیست.

2-عملکرد دست‌اندرکاران(متصدیان حمل و صاحبان کالا) در این عرصه درباره قوانین و مقررات ملی که کاملا غیرحرفه‌ای است. به این موضوع به کرّات در مقالات و مصاحبه‌های بزرگان و اندیشمندان صنعت حمل‌ونقل اشاره شده و پرداخت به آن تکرار مکررات است. 

درباره عملکرد دست‌اندرکاران این عرصه، دو عامل یادشده «قانون گذاری» و «قانون پذیری»، کاملا مصداق دارد. 

با توجه به نبود اهرم‌های قانونی کافی برای جلوگیری از فعالیت فورواردری شرکت‌های خدمات بار هوایی و نمایندگی کشتیرانی، حق العملکاری و شرکت های بازرگانی، مقوله قانون‌پذیری توسط صاحبان کالا بسیار حائز اهمیت خواهد بود. 

چه شخصیتی در ایران می‌تواند خدمات بارفرابری(فورواردری) ارائه کند؟

در واقع سوال این است که کدام یک از شرکت‌ها مجاز به ارائه خدمات فورواردری هستند؟ 

طبق ماده 2 آیین‌نامه تاسیس و فعالیت شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی کالا، که در اجرای بند 13 ماده 7 قانون تغییر نام وزارت راه‌وترابری تصویب شد و همچنین بند «و» ماده 2 آیین‌نامه شورای عالی هماهنگی ترابری کشور بیان می‌کند: «انجام هرگونه عملیات حمل‌ونقل بین‌المللی کالا به‌وسیله بخش دولتی، تعاونی و خصوصی، مستلزم اخذ مجوز تاسیس شرکت و پروانه فعالیت مطابق مفاد این آیین‌نامه از سازمان حمل‌ونقل و پایانه‌های کشور هستند؛ مستقل از اینکه این نوع حمل، هوایی، دریایی یا زمینی باشد.»

در فصل دوم از همین آیین‌نامه و در ماده‌های 11 و 12 اشاره شده است که چه افرادی مجاز به تاسیس شرکت حمل‌ونقل بین‌المللی هستند:

ماده 11: «تقاضای تاسیس شرکت می‌بایست مستقیما به واحد ذی‌ربط سازمان حمل‌ونقل و پایانه‌های کشور ارسال و با توجه به مقتضیات اجتماعی، اقتصادی و سایر عوامل من‌جمله کفایت یا عدم‌کفایت تعداد شرکت‌های موجود به تقاضاهای واصله رسیدگی و درصورت ضرورت از طریق انجام آزمون تخصصی از متقاضیان نسبت به قبول یا رد درخواست تاسیس شرکت‌‎های جدید اقدام شود.»

ماده 12: «اشخاصی می‌توانند در آزمون تخصصی شرکت نمایند که دارای شرایط ذیل باشند:

الف) تابعیت کشور جمهوری اسلامی ایران           ب) متدین به یکی از ادیان رسمی کشور

ج) عدم سوءپیشینه موثر کیفری                         د) عدم اعتیاد به مواد مخدر

هـ) انجام خدمت سربازی یا معافیت دائم از آن     و) داشتن حداقل 25 سال سن

ز) داشتن حداقل دیپلم کامل متوسطه                ح) داشتن سابقه کار مفید اجرایی در امر حمل‌ونقل بین‌المللی به‌شرح ذیل:

دیپلم 8 سال ـ فوق دیپلم 6 سال ـ لیسانس 4 سال ـ فوق لیسانس 3 سال ـ دکتری 2 سال»

همانطور که قبلا هم اشاره شد، تنها شرکت‌هایی می‌توانند خدمات فورواردی اعم از هوایی، دریایی و زمینی ارائه کنند که دارای پروانه فعالیت معتبر از سازمان حمل‌ونقل و پایانه‌های کشور باشند که در آن صراحتا اجازه داده شده است در امر حمل‌ونقل بین‌المللی کالا فعالیت کنند. به این ترتیب شرکت‌های بازرگانی، حق‌العملکاری، خدمات بار هوایی و خدمات کشتیرانی بر اساس قانون، مجاز به ارائه این خدمات و حمل کالا نخواهند بود. اگر چه شاهد بسیاری از این دسته شرکت‌ها هستیم که از خلا قانونی موجود در سامانه پنجره واحد تجارت فرامرزی گمرک، سوء استفاده کرده و اقدام به انعقاد قرارداد و حمل کالای مشتریانی می‌کنند که از این مقررات آگاهی ندارند. این شرکت‌ها در صورت فقدان کالای مشتریان یا ایجاد خسارت، پاسخگو نخواهند بود و از صفحه روزگار محو می‌شوند! بنابراین، توصیه می‌شود تا زمان رفع خلا قانونی و وجود فضا برای سوءاستفاده‌کنندگان، قبل از عقد قرارداد حمل، نسبت به مشاهده پروانه فعالیت اقدام کنید و در صورت وجود شک و شبه نسبت به درستی آن، از طریق انجمن صنفی شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی ایران استعلام به عمل آورید.

بالا رفتن سطح آگاهی مشتریان و صاحبین کالا چه در خصوص شناخت شرکت های حمل و نقل معتبر و چه در عرصه قوانین و مقررات حاکم بر شیوه های متعارف و آشنایی با کنوانسیونهایی که دولت جمهوری اسلامی ایران به آنها ملحق شده است گامی موثر در راستای نیل به مقوله “قانون پذیری” خواهد بود. بهمین منظور مطالعه “شرایط عمومی صنفی حمل و نقل بین المللی مطابق با نمونه ارائه شده سازمان فیاتا”، ” قانون تجارت، باب هشتم مفاد 377 الی 394″ و ” مفاد اشاره شده ظهر بارنامه فیاتا(FBL)” موکدا توصیه میگردد. 

شرکت حمل و نقل بین المللی مهر راد ناوگان